KLIMAATWetenschap&klimaat

De wetenschap en het klimaat, hoe zit dat precies?

De klimaatverandering heeft zonder twijfel gevolgen. Het IPCC – Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) – is een wereldwijde organisatie van de Verenigde Naties om de risico’s van klimaatverandering te evalueren.

Het panel bestaat uit honderden gezaghebbende experts uit de hele wereld. Die komen vanuit universiteiten, onderzoekscentra en ondernemingen, maar ook milieu- en andere organisaties. Het IPCC doet zelf geen onderzoek, maar evalueert onderzoek dat is gepubliceerd in aan collegiale toetsing onderworpen wetenschappelijke tijdschriften.

Het IPCC werd in 1988 gezamenlijk opgericht door het VN-Milieuprogramma (UNEP) en de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO), met nog in hetzelfde jaar de bekrachtiging ervan door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

Sinds zijn oprichting heeft het IPCC een reeks rapporten gepubliceerd die gelden als referentiewerken voor beleidsmakers, wetenschappers, studenten en andere specialisten. Deze rapporten hebben een grote invloed op het beleid van vele regeringen. Deze rapporten komen om de 5 à 6 jaar uit. Het vierde rapport is in verschillende delen uitgekomen in 2007, het vijfde in 2013 en 2014. In oktober 2018 werd een speciaal rapport gepubliceerd over de impact van een klimaatopwarming van 1,5 °C.

Op 20 november 2023 heeft het milieubureau van de Verenigde Naties (UNEP) het “Emissions Gap Report” uitgebracht. Het is een soort tussentijds rapport dat verschijnt in de aanloop naar de klimaatconferentie in Dubai (COP28), die op 30 november 2023 begint. Het is zeker één van de belangrijkste wetenschappelijke rapporten dat op deze klimaatconferentie op tafel ligt.

Hoe zit dat nu precies met de opwarming van het klimaat?

Uit al die rapporten blijkt overduidelijk dat de wereldwijde temperatuur op dit moment ongekende hoogten bereikt: nu al ongeveer 1,1 graden Celsius hoger dan in het pre-industriële tijdperk (1850-1900). We merken de gevolgen daarvan al aan den lijve. Denk bijvoorbeeld aan langdurige hittegolven, branden, tropische cyclonen, overstromingen en droogtes die verschillende delen van de wereld teisterden.

Gevolgen klimaatverandering: grafiek met wereldwijde temperatuurstijging.
Jaarlijkse gemiddelde temperatuur van het aard- en oceaanoppervlak in vergelijking met de pre-industriële periode.
Bron: WMO en het Europees Energie Agentschap (EEA)

En het wordt nog warmer. Hoeveel graden? De voorspellingen zijn natuurlijk afhankelijk van de scenario’s die men gebruikt om de uitstoot van broeikasgassen te voorspellen. Het IPCC werkt dan ook met verschillende scenario’s. Laat ons eerst naar het minder ambitieuze scenario kijken. In vergelijk met de periode 1850-1900 verwacht het IPCC daarvoor – in vergelijking met de referentieperiode 1850-1900 – een opwarming van 3,1 tot 5,3°C. Voor het meest ambitieuze scenario qua emissieverlaging, komt het IPCC uit op een verwachte temperatuurstijging van 0,8 tot 2,2°C, opnieuw in vergelijking met de referentieperiode 1850-1900.

Gevolgen klimaatverandering: grafiek met wereldwijde temperatuurstijging bij verschillende beleidsscenario's.
Wereldwijde gemiddelde temperatuurverandering van het aardoppervlak 
(historiek + verschillende scenario’s, met de gemiddelde waarde voor de periode 2081-2100 uiterst rechts). Scenario’s van het IPCC.

Een temperatuurstijging van 2°C, het lijkt niet veel. Maar weet goed dat we 2 miljoen jaar terug moeten gaan om een gemiddelde temperatuurstijging te vinden die 2°C boven de huidige ligt. We kunnen dus met recht en rede spreken van een heuse klimaatcrisis, met ernstige gevolgen voor de planeet en voor de mensheid.

Smeltend ijs en stijgende zeespiegel

Niet alleen de temperatuur stijgt. Nog meer gevolgen van de klimaatverandering zijn bijvoorbeeld het smeltend ijs en de stijgende zeespiegel. Wetenschappers stellen vast dat de hoeveelheid zee-ijs op de Noordpool sterk afneemt. Tussen 1979 en 2018 nam die hoeveelheid af met circa 12 procent per decennium. Bovendien is de hoeveelheid ijs die jaarlijks op Antarctica wegkwijnt laar liefst verzesvoudigd tussen 1979 en 2019. Ook de gletsjers, bijzonder belangrijk voor onze zoetwaterreservoirs, verloren nog nooit zoveel massa als in de afgelopen vijf jaar.

Gevolgen klimaatverandering: infografiek met belangrijkste conclusies uit speciaal IPCC-rapport over 1,5°C.
De belangrijkste bevindingen uit het ‘speciaal’ IPCC-rapport over de impact van een klimaatopwarming van 1,5 °C ( gepubliceerd in oktober 2018).

Ook de zeespiegel stijgt steeds sneller. Die snelheid is toegenomen van 3.04 millimeter per jaar (periode 1997-2006) naar 4 millimeter per jaar (periode 2007-2016). De oorzaak ligt bij de warmere oceanen en het smelten van de ijskappen op West-Antarctica en Groenland. Ook verzuren de oceanen. De algehele zuurtegraad steeg met wel 26 procent sinds het begin van het industriële tijdperk.

Alarmerend hoge concentraties aan broeikasgassen

Het IPCC benadrukt ook dat we momenteel te maken hebben met alarmerende hoge concentraties broeikasgassen in de atmosfeer. De concentraties koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en distikstofoxide (N2O) waren nog nooit zo hoog.

CO2 is met voorsprong het belangrijkste broeikasgas. In 2018 bedroeg de wereldwijde CO2-concentratie 407,8 ppm (deeltjes per miljoen). Het is zo’n 3 à 5 miljoen jaar geleden dat de wereldwijde concentratie CO2 door de fameuze 400 ppm grens brak!

Het IPCC-rapport stelt dat we nog altijd afstevenen op een temperatuurstijging tussen de 2,9 en 3,4 graden Celsius tegen 2100, zelfs met de huidige wereldwijde toezeggingen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Wat dat betekent? Volgens wetenschapster Liz Hanna zou een opwarming van 3,4 graden Celsius “het grootste deel van de wereld onbewoonbaar maken. Extreme hittegolven die nog heter zijn dan nu zullen maanden kunnen aanhouden. En de meeste mensen zullen die hitte niet overleven.”

Wat kunnen we dan doen om de opwarming te beperken tot 2 graden Celsius? Want dat is wel degelijk afgesproken op de klimaatconferentie van Parijs? Wel, dan is het aan de landen van deze wereld om hun uitstoot van broeikasgassen terug te schroeven met zeker het drievoudige. Willen we de opwarming van de aarde beperken tot een veiligere 1,5 graad Celsius, dan moeten landen hun broeikasgasuitstoot zelfs met een factor vijf verminderen.

En in Europa?

Een globaal beeld is mooi. Maar hoe zit het nu met de gevolgen van de klimaatverandering in Europa? Wel, de jaarlijkse gemiddelde temperatuur op het land lag voor het laatste decennium (2008-2017) 1,6 °C tot 1,7 °C boven het pre-industrieel niveau. Dat is het warmste decennium dat ooit werd waargenomen.

Gevolgen klimaatverandering: grafiek met temperatuurstijging in Europa.
Europese gemiddelde jaartemperatuur op het land in vergelijking met de pre-industriële periode. Bron: Europees Energie Agentschap (EEA)

En wat met de toekomst van de temperatuurstijging in Europa? Het IPCC werkt natuurlijk met verschillende scenario’s. Tegen het einde van de eeuw zou de gemiddelde jaartemperatuur van de bodem op land aanzienlijk stijg. Volgens een matig (RCP 4.5) scenario met 1,0 à 4,5°C. Volgens het worst-case scenario (RCP 8.5) zelfs met 2,5 à 5,5°C. Dat is een grotere toename dan de voorziene stijging van het wereldgemiddelde. De grootste opwarming verwacht men in de winter in het noordoosten van Europa en in Scandinavië. In de zomer valt die eer het zuiden van Europa te beurt.

Gevolgen klimaatverandering Europa, vergelijking temperatuurstijging winter en zomer.
Verwachte temperatuurwijzigingen (in °C) van de lucht vlakbij het oppervlak voor het volledige jaar (links), de zomer (midden) en de winter (rechts) gedurende de periode 2071-2100 (in vergelijking met de referentieperiode 1971-2000) voor twee mogelijke RCP-scenario’s: ‘RCP 4.5’ (boven) en ‘RCP 8.5’ (onder).

Alarmerend klimaatrapport van november 2023 laat weinig aan de verbeelding over

De ‘Emissions Gap’ rapporten van de VN zijn ook een interessante actuele bron over de toestand van ons klimaat. Ze gaan vooral het verschil na tussen de beloofde klimaatactie van regeringen wereldwijd en wat er volgens de wetenschap nodig is om de opwarming van de aarde te beperken tot bijvoorbeeld 1,5°C of 2°C. Die 2 °C is zowat de min of meer veilige grens voor de mensheid. Daarboven worden de negatieve effecten op onze planeet zo sterk, dat die haast onleefbaar wordt.

De conclusies in het Emission Gap rapport zijn niet mals. In 2022 steeg de uitstoot van broeikasgassen met 1,2% tegenover het jaar daarvoor. Terwijl tegen 2030 de uitstoot eigenlijk met 42% naar beneden moet. De wereld stevent nu af op een opwarming van 2 tot 3°C. In het allerbeste scenario bestaat er nog 14% kans om de opwarming te beperken tot anderhalve graad. Wat zorgen baart, is zeker ook de versnelling die wetenschappers waarnemen in de opwarming van de aarde. September 2023 bijvoorbeeld was wereldwijd maar liefst 1,8°C warmer dan de referentieperiode 1850-1899.

Bron: VRTNieuws/Emissions GAP report 2023.

“Het wordt steeds moeilijker om de (uitstoot)kloof te dichten tegen 2030”, vertelt de Belg Rogelj aan VRTNieuws. Hij is een van de hoofdauteurs van het VN-rapport. Nogal wat mensen steken liever de kop in het zand bij dergelijk slecht klimaat. Maar net omdat het steeds moeilijker wordt, is het zo belangrijk dat de uitstoot van broeikasgassen snel daalt. Alles wat we aan maatregelen doorschuiven naar de toekomst, zal veel geld kosten en veel extra inspanningen vragen, zo stelt hij. De illustratie daarvan zien we in november 2023 zonder meer aan de overstromingen in de Westhoek van België.

Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes. Wereldwijd is er een omslag bezig naar hernieuwbare energie, ook in China. Maar we verbranden nog steeds te veel fossiele energie. “Eigenlijk moeten we 7 keer sneller gaan om de anderhalve graad alsnog te halen”, weet Rogelj. Een boodschap die beleidsmakers maar beter ter harte nemen.

Wat betekent dit voor de wijnbouw?

De wijnwereld leeft en werkt niet op een eiland. De klimaatverandering heeft natuurlijk ook gevolgen voor de wijnbouw. In het artikel Klimaat en wijnbouw, een Siamese tweeling gaan we daar dieper op in. Een ander artikel biedt een sterke visuele presentatie van wat de klimaatcrisis betekent voor de wijnbouw in Europa in 2050.

Hier vind je meer informatie:

Photo by jesse orrico on Unsplash

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.